Tái cơ cấu ngành vận tải biển: Không thể chậm trễ hơn !

Ngành vận tải biển Việt Nam thời gian qua gặp nhiều khó khăn do chịu ảnh hưởng của suy thoái kinh tế thế giới và trong nước. Do vậy, để phục hồi ngành này cần ưu tiên giải quyết những vướng mắc về cơ chế chính sách, đặc biệt là tái cơ cấu đội tàu bảo đảm đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Tàu nhiều nhưng vẫn “yếu”

Theo Báo cáo của Cục Hàng hải Việt Nam, đội tàu mang quốc tịch Việt Nam lên tới hàng nghìn chiếc, trong đó có khoảng 400 tàu chạy tuyến quốc tế. Mặc dù Việt Nam có đội tàu đông đảo như vậy nhưng cơ cấu đội tàu của Việt Nam hiện không hợp lý, tàu hàng rời tổng hợp chiếm tỷ lệ lớn trong khi tàu chuyên dụng và tàu công-ten-nơ lại chiếm tỷ lệ rất nhỏ, dẫn đến tình trạng dư thừa tàu hàng rời tổng hợp, tàu trọng tải nhỏ và đang thiếu tàu chuyên dụng, tàu có trọng tải lớn chạy tuyến quốc tế. Bên cạnh đó, địa bàn hoạt động của tàu công-ten-nơ Việt Nam cũng rất hẹp, mới chỉ “loanh quanh” trong khu vực Ðông Nam Á, Trung Quốc... chưa thực hiện các chuyến đi thẳng.

Các doanh nghiệp vận tải biển cần tái cơ cấu đội tàu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh với các hãng tàu nước ngoài. Ảnh: Duy Lê

Theo đánh giá của Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), dù số lượng đội tàu trong nước lớn nhưng nhiều hợp đồng vận tải xuất nhập khẩu do tàu của nước ngoài thực hiện. Do đó, thị phần vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu của đội tàu Việt Nam chỉ chiếm khoảng 10 - 12% tổng sản lượng hàng hóa xuất, nhập khẩu của Việt Nam và chủ yếu đi các thị trường gần khu vực còn các thị trường lớn như châu Mỹ, châu Âu vẫn do các hãng tàu nước ngoài đảm nhận.

Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Công cho biết, các DN vận tải biển trong nước đang phải đối mặt với các thách thức như: năng lực quản lý còn nhiều hạn chế; nhiều chủ tàu chỉ quản lý một vài tàu nhỏ, kém chất lượng; kinh nghiệm và năng lực quản lý kinh doanh vận tải biển yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu, thiếu sức cạnh tranh dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, làm ảnh hưởng không tốt tới hiệu quả kinh doanh chung của toàn đội tàu…

Ông Nguyễn Văn Công thừa nhận, vận tải biển trong nước phục hồi rất chậm, giá cước vận tải vẫn thấp, nguồn hàng khan hiếm trong khi chi phí vốn và chi phí nhiên liệu tăng cao, thị trường vận tải biển nội địa mất cân đối giữa hai chiều Bắc - Nam… khiến vận tải biển không hoàn thành yêu cầu “chia lửa” với vận tải đường bộ mà Bộ GTVT đặt ra.

Như vậy, chính những khó khăn khách quan từ phía thị trường cộng với cơ cấu đội tàu bất hợp lý đã làm các doanh nghiệp (DN) vận tải biển Việt Nam tiếp tục có hiệu quả kinh doanh kém, thua lỗ kéo dài, nhiều chủ tàu có nguy cơ phá sản.

Tổng thư ký Hiệp hội Chủ tàu Việt Nam Đỗ Xuân Quỳnh cho biết, do cước vận tải giảm mạnh nên hầu hết các chủ tàu đều phải khai thác dưới giá thành, thậm chí lỗ. Nhiều DN vận tải biển hiện đang trong tình trạng thiếu vốn nghiêm trọng để duy trì sản xuất, kinh doanh cũng như phát triển đội tàu.

Một khó khăn khác cho đội tàu biển Việt Nam khi phải chịu cạnh tranh quyết liệt từ các hãng tàu nước ngoài bởi Việt Nam phải thực hiện các cam kết của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Theo đó, các hãng tàu biển nước ngoài được hoạt động bình đẳng tại Việt Nam mà không phải chịu bất cứ rào cản nào. Trong khi đó, các hãng tàu nước ngoài phát triển với tốc độ ngày càng mạnh cùng với nguồn tài chính hùng hậu nên việc cung cấp dịch vụ vận tải biển ngày càng vượt xa đội tàu Việt Nam.

Muốn mạnh phải liên kết

Theo đánh giá, việc đội tàu biển Việt Nam đang bị mất dần thị phần vận tải biển vào tay DN nước ngoài là do hầu hết DN xuất nhập khẩu của Việt Nam không sử dụng quyền vận tải trong xuất nhập khẩu hàng hóa. Vì vậy, chỉ khi các DN xuất nhập khẩu thay đổi tập quán vận tải, ngành vận tải biển Việt Nam mới có cơ hội phát triển. Dẫn chứng tại Chi cục hải quan cửa khẩu cảng Hải Phòng khu vực 1, mỗi ngày có hàng trăm DN làm thủ tục xuất nhập khẩu. Hầu hết đều chọn phương án mua CIF (đã bao gồm giá thành của sản phẩm, cước phí, phí bảo hiểm), bán FOB ( đã trả cước phí xếp hàng lên tàu) hay mua hàng tại cảng đến, bán hàng ở cảng đi, nghĩa là cả mua và bán hàng đều ở cảng tại Việt Nam. Tập quán này đã có từ lâu do DN xuất nhập khẩu Việt Nam thường chỉ tập trung vào việc mua bán hàng, chứ không đảm nhiệm việc lựa chọn hãng vận tải.

Trong khi đó, ông Phan Thông, Tổng thư ký Hiệp hội chủ hàng Việt Nam nhận xét: Cái khó trong quyết định vấn đề vận tải là do phía Việt Nam không phải là người quyết định. Quyền quyết định ở bên đặt hàng mà họ lại ở nước ngoài. Đại diện Công ty cổ phần thép Việt Ý (một doanh nghiệp nhập khẩu) cũng có cùng quan điểm là các chủ hàng thường thuê tàu ở nước ngoài chứ DN không được chỉ định tàu.

Giám đốc Công ty cổ phần vận tải biển Hải Âu Nguyễn Hữu Hoàn chia sẻ: Tình trạng mua CIF, bán FOB, tức là người Việt Nam không giành được thị phần vận tải. Đây là lý do tại sao năng lực vận tải cao nhưng thị phần vận tải lại rất thấp.

Thứ trưởng Nguyễn Văn Công cho biết, Bộ GTVT đã làm việc với Bộ Công Thương và các cơ quan hữu quan nhằm tăng cơ hội cho các DN vận tải biển Việt Nam. Trước mắt, các DN xuất khẩu lớn đã chấp nhận sử dụng tàu nội địa tại các thị trường gần. Sau một thời gian xem xét, nếu đáp ứng tốt sẽ chuyển sang các thị trường biển xa. Bộ GTVT kêu gọi các DN vận tải biển quan tâm hơn đến hai ngành hàng đang còn bị bỏ trống là vận tải xi măng rời và khí hóa lỏng.

Đại diện Hiệp hội chủ hàng Việt Nam cho rằng, ngày càng nhiều DN xuất nhập khẩu Việt Nam lớn mạnh có thể mua tận gốc, bán tận ngọn. Do vậy, Hiệp hội sẽ hỗ trợ chủ hàng mạnh dạn áp dụng tập quán mua gốc, bán ngọn này để tiến tới giành quyền chủ động chọn hãng vận tải, nhằm từng bước phát triển đội tàu Việt.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cho rằng, để tăng cơ hội cho các DN vận tải biển trong nước, các DN đề nghị có lộ trình không cho phép tàu mang quốc tịch nước ngoài vận tải nội địa.

Đại diện Bộ Công Thương, bà Dương Phương Thảo, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho rằng, thị phần hàng hóa xuất nhập khẩu đang tăng 11-15% mỗi năm, đây là cơ hội cho kinh doanh vận tải nội địa để mở rộng thị phần của mình. Tuy nhiên, năng lực giữa DN vận tải Việt Nam và nước ngoài có chênh lệch, sự chênh lệch ngày càng lớn ở cơ hội tiếp cận vốn, do vậy phải tăng cường kết nối các DN logistics.

Bộ trưởng Bộ GTVT Đinh La Thăng đề nghị, các DN cần tăng cường sự đoàn kết, phối hợp, giúp đỡ nhau, cùng nhau phát triển, bởi so với DN nước ngoài, chúng ta yếu hơn. “Buôn có bạn, bán có phường, việc đoàn kết, liên kết sẽ tăng thêm sức mạnh và cạnh tranh lành mạnh. Chúng ta là quốc gia biển, phải giàu lên từ biển” - Bộ trưởng nhấn mạnh.

Ngoài ra, Bộ trưởng đề nghị các DN trong nước cũng cần tự nâng cao năng lực bốc xếp, nâng cao năng lực đàm phán để nâng thị phần vận tải và phải liên kết lại để tạo nên sức mạnh tổng thể cho ngành vận tải biển Việt Nam.

Từng bước tháo gỡ và hoàn thiện

Trước nhiều khó khăn, vướng mắc của các DN vận tải biển hiện nay, Bộ trưởng Đinh La Thăng khẳng định, trong thời gian tới, Bộ GTVT sẽ tiếp tục rà soát lại chiến lược, quy hoạch phát triển cảng biển, quy hoạch phát triển đội tàu biển cho phù hợp với tình hình thực tiễn. Bộ GTVT sẽ quan tâm, đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng kết nối giữa các cảng biển với nhau, giữa cảng biển với đường sắt, đường bộ, hàng không.

“Sắp tới, Bộ GTVT sẽ trình Chính phủ Bộ Luật Hàng hải sửa đổi, để trình Quốc hội cho ý kiến. Ngay sau đó sẽ triển khai sửa đổi Nghị định, Thông tư có liên quan nhằm tháo gỡ ngay cho các DN” - Người đứng đầu ngành Giao thông Vận tải chia sẻ.

Song song với đó, Bộ GTVT sẽ cùng các bộ, ngành tiếp tục cải cách thủ tục hành chính theo hướng đơn giản, thuận tiện nhất cho các DN. Bộ sẽ tiếp tục chỉ đạo việc cổ phần hoá DN vận tải biển, tạo ra sự cạnh tranh bình đẳng. Ngoài ra, Bộ GTVT sẽ sớm trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét về giá sàn trong xếp dỡ hàng hóa tại cảng.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Văn Công, để tháo gỡ khó khăn, các DN phải tự tái cơ cấu đầu tư đội tàu cho phù hợp, nâng cao năng lực quản trị để có chi phí thấp nhất và nâng cao năng lực cạnh tranh với các hãng tàu nước ngoài.

 (ST)